Η ΠΡΩΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ, Η ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Οι αγώνες των λαών σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας εκτός των άλλων έχουν ένα κοινό στόχο: να αποφασίζουν για τη διαχείριση του υλικού και πνευματικού πλούτου εκείνοι που τον παράγουν

Φέτος κλείνουν 150 χρόνια από την ιστορική συνάντηση 2000 περίπου εργατών από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, στην αίθουσα St. Martins του Λονδίνου, το Σεπτέμβριο του 1864, μια συνάντηση που έμεινε γνωστή στην ιστορία σαν Πρώτη  Διεθνής.

Στη διάρκεια του ενάμισυ αιώνα που πέρασε από τότε  γράφτηκαν πολλά κείμενα (μελέτες, άρθρα, έρευνες) η  πλειοψηφία των οποίων επικεντρώθηκε στη διαμάχη ανάμεσα στις απόψεις του  Κ.Μαρξ και τού Μ. Μπακούνιν, τόσο για την οργάνωση των εργατικών αγώνων (την πολιτική οργάνωση πρότεινε  ο Μαρξ, ενώ ο Μπακούνιν πρότεινε την  κοινωνική οργάνωση)., όσο και για τον τρόπο οργάνωσης της  σοσιαλιστικής  κοινωνίας (την ομοσπονδία των παραγωγών πρότεινε  ο Μπακούνιν, ενώ ο Μάρξ πρότεινε το εργατικό κράτος). Και όπως είναι γνωστό οι διαφορές αυτές επηρέασαν ποικιλοτρόπως πολλούς από τους εργατικούς και κοινωνικούς αγώνες που ακολούθησαν, ακόμη και σε κορυφαίες επαναστατικές περιόδους, όπως η Παρισινή Κομμούνα το  1871,  η Γερμανική επανάσταση το 1919 και άλλες αγωνιστικές κινητοποιήσεις. Ακόμη και σήμερα οι διαφορετικές απόψεις των δύο αυτών στοχαστών αναμφισβήτητα επηρεάζουν τα κινήματα και τους αγώνες.

Νομίζω όμως ότι θα αδικούσαμε την ιστορία, αλλά και την ουσία του περιεχομένου της Πρώτης Διεθνούς, αν μέναμε μόνο στις διαφορές ανάμεσα στους δύο μεγάλους στοχαστές  και δεν  προσεγγίσουμε την Πρώτη  Διεθνή μέσα και από την αγωνία αλλά και την πίστη των δύο αυτών μεγάλων θεωρητικών, του εργατικού κινήματος για την αυτοδιαχείριση και την αμεσοδημοκρατική συμμετοχή των εργαζομένων όχι μόνο στον τομέα της παραγωγής, αλλά και γενικότερα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Γιατί και ο Κ.Μαρξ και ο Μ.Μπακούνιν -ανεξάρτητα από τις διαφορές τους - στα κείμενά τους αναφέρονται στην ανάγκη αυτοδιαχείρισης, αυτοοργάνωσης και αμεσοδημοκρατικής λειτουργίας των κινημάτων και πρωτίστως του εργατικού: ο Κ.Μαρξ στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου [1] δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αυτοδιαχείριση των εργοστασίων από τους ίδιους τους εργάτες επισημαίνοντας ότι “τα εργοστάσια των συνεταιρισμών των ίδιων των εργατών  είναι το πρώτο ρήγμα στον παλαιό τρόπο παραγωγής   και ότι μέσα στα πλαίσιά τους έχει αρθεί η αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία” Ο  Μ.Μπακούνιν επίσης σε δύο κείμενά του [2]  αναφέρεται στη  “διεκδίκηση των συμφερόντων των  εργατών  μέσα από αδιαπραγμάτευτη δράση των ίδιων”

Από τα κείμενα αυτά γίνεται φανερό ότι στο θέμα της αυτοοργάνωσης, της  αυτοδιαχείρισης και της αμεσοδημοκρατικής συμμετοχής των εργαζομένων, που από τότε απασχολεί το εργατικό κίνημα,  και οι δυο έχουν τοποθετηθεί με σαφήνεια.  Και δε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού αν εξετάσουμε προσεκτικά τις διεκδικήσεις των λαών σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής εξέλιξης, και ιδιαίτερα από την εμφάνιση της βιομηχανικής παραγωγής, και τη δημιουργία οργανωμένου  εργατικού  κινήματος, θα διαπιστώσουμε ότι  κοινός παρονομαστής όλων των αγώνων   ήταν και εξακολουθεί μέχρι και τις ημέρες μας να είναι το αίτημα “να αποφασίζουν για τη διαχείριση του υλικού και του πνευματικού πλούτου σε κάθε κοινωνία  οι ίδιοι οι εργαζόμενοι που τον παράγουν, και στους οποίους φυσικά θα πρέπει να ανήκουν τα μέσα της παραγωγής του.”

Κατά την άποψή μου λοιπόν στις θεωρητικές αναλύσεις, που έγιναν μέχρι σήμερα, για την Πρώτη Διεθνή,  από όσο τουλάχιστον εγώ γνωρίζω, δεν έχει δοθεί η προσοχή που απαιτείται και αξίζει στις ιδέες της αυτοοργάνωσης,  της αυτοδιαχείρισης και της άμεσης δημοκρατίας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υπερτονισθεί η  “εκπροσώπηση”, να αναπτυχθεί η γραφειοκρατία στο κίνημα, να ενισχυθεί η δύναμη των “από τα πάνω”   και να ατονίσει η δύναμη των “από τα κάτω”.   Και θα ήθελα να επιμείνω στο θέμα αυτό, γιατί πιστεύω ότι η έλλειψη θεωρητικών αναλύσεων, όπως και η περιορισμένη έως ελάχιστη ασχολία με τα θέματα αυτά επηρέασε αρνητικά την οργάνωση του εργατικού κινήματος και των αγώνων αυτό που έδωσε σε όλη τη διάρκεια του 19^ου και του 20^ου αι. και ιδιαίτερα στις μεγάλες επαναστατικές του  στιγμές, όπως της Παρισινής Κομμούνας, 1871, της Γερμανικής Επανάστασης 1919, του Ισπανικού Εμφυλίου 1936-1939 και βεβαίως την Οκτωβριανή Επανάσταση και το Σοβιετικό σύστημα διακυβέρνησης που την ακολούθησε, και που κατά την άποψή μου ήταν μια από τις βασικές αιτίες της αποτυχίας της.

Σε μεγάλο βαθμό το ίδιο ισχύει και για την εποχή μας. Η υποτίμηση δηλαδή  της ουσιαστικής, αμεσοδημοκατικής συμμετοχής των εργαζομένων  και ο υπερτονισμός της εκπροσώπησης και της ανάθεσης αποτελούν την κύρια  αιτία των παθογενειών κυρίως του  συνδικαλιστικού, αλλά και των υπόλοιπων κοινωνικών  κινημάτων. Τέτοιες παθογένειες είναι  οι διασπάσεις, η χειραγώγηση των εργαζομένων από τις  λεγόμενες συνδικαλιστικές ηγεσίες,   η ανάθεση της επίλυσης των προβλημάτων σε κάθε μορφής ηγεσία, η πλασματική εκπροσώπηση από σωματεία ”σφραγίδες”, οι “μεθοδευμένες ψηφοφορίες”, οι “κομματικές γραμμές”, οι υποχωρήσεις, οι συμβιβασμοί - στις διαπραγματεύσεις με το κράτος ή με τους εργοδότες- σε βάρος  των εργαζομένων, ο “παραγοντισμός”  και άλλες, που οδήγησαν σε ανυποληψία και απομαζικοποίηση τα κινήματα. Αν σε αυτά τα φαινόμενα προσθέσουμε τον  ατομοκεντρισμό,   που o καπιταλισμός “επέβαλε” και στη χώρα μας με όχημα τον υπερκαταναλωτισμό, ο οποίος καλλιέργησε τον ατομικισμό, την επιδειξιομανία, τον εντυπωσιασμό  και τον  ανταγωνισμό,  καταλαβαίνουμε εύκολα, γιατί οι πολίτες αδιαφορούν και απέχουν από τα κοινά αναζητώντας ατομικές λύσεις.

Ταυτόχρονα όμως στις δύο τελευταίες δεκαετίες του 20^ου αι. και ακόμα περισσότερο  από τον 21^ο αιώνα τα αδιέξοδα  του καπιταλισμού, που τώρα εμφανίζεται με την πιο ακραία και επικίνδυνη μορφή του, τον νεοφιλελευθερισμό,   άρχισαν να γίνονται περισσότερο ορατά  σε όλο τον πλανήτη: οι ανυπολόγιστες καταστροφές στο φυσικό  περιβάλλον με την άσκοπη σπατάλη φυσικών πόρων, ενέργειας και πρώτων υλών σε συνδυασμό με την κοινωνική εξαθλίωση (ανεργία, φτώχεια και καταπάτηση ακόμη και των πιο στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων) επανέφεραν με πολύ εμφαντικό τρόπο τα θέματα του ελέγχου και της αυτοδιαχείρισης της παραγωγής, όπως και της άμεσης και αδιαπραγμάτευτης συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική διαχείριση, την ανάγκη δηλ. του να παίρνουν τις αποφάσεις για τη διαχείριση του πλούτου εκείνοι που τον παράγουν, θέματα που, όπως πιο πάνω αναφέρθηκε, απασχολούν το εργατικό κίνημα από την εποχή της Πρώτης Διεθνούς, χωρίς ακόμη να έχει βρεθεί λύση.

Η κατάσταση αυτή, οδήγησε πολίτες και κινήματα σε πολλές χώρες του  κόσμου να αναζητήσουν  νέες  θεσμικές μορφές συμμετοχής, που να στηρίζονται στην αυτοδιαχείριση και την άμεση δημοκρατία. Πλούσιες σε εμπειρίες  τέτοιων αναζητήσεων είναι οι συζητήσεις που έχουν γίνει στις   συναντήσεις κινημάτων και συλλογικοτήτων από όλο τον κόσμο, γνωστές με το όνομα Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, οι οποίες ξεκίνησαν το 2001 στο Πόρτο Αλέγρε της Βραζιλίας, στοχεύοντας  εναντίον της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης  και γίνονται κάθε δύο  χρόνια σε διαφορετική χώρα, όπως και στις αντίστοιχες συναντήσεις των κινημάτων και των συλλογικοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, γνωστές σαν Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ.  Παρόμοιες συναντήσεις κινημάτων  διεθνείς ή εθνικές πραγματοποιούνται όλα αυτά τα χρόνια  σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής,  της Ευρώπης  και μάλιστα με μεγαλύτερη  σε σχέση με το παρελθόν συχνότητα.

Εκείνες όμως οι κινητοποιήσεις που ανέδειξαν την αυτοδιαχείριση και την άμεση δημοκρατία σε καθημερινή κοινωνική  πρακτική ήταν τα κινήματα των πλατειών που γεννήθηκαν το  2011, σε συνθήκες γενικευμένης οικονομικής, κοινωνικής, οικολογικής και πολιτικής κρίσης, κινήματα τα οποία ξεκίνησαν από την Ισπανία και επεκτάθηκαν και σε άλλες ευρωπαϊκές, χώρες, όπως και στη χώρα μας. Μάλιστα  ο Ισπανός συγγραφέας  Αλμπέρτο Γκαρσόν Εσπινόσα, βουλευτής της Ενωμένης Αριστεράς από τη Μάλαγα στο βιβλίο του La Tercera República [3] (Η Τρίτη Δημοκρατία) στις σελίδες 97 έως 122, αναλύει το  πώς η άμεση δημοκρατία στην Αρχαία Αθήνα, μπορεί να επηρεάσει θετικά τη σημερινή άμεση δημοκρατία.

Τα κινήματα αυτά μέσα από  καθημερινές ανοιχτές και δημοκρατικά  οργανωμένες συζητήσεις απέρριψαν το μοντέλο της χωρίς όρια ανάπτυξης και της υπερπαραγωγής - καπιταλιστικής ή “σοσιαλιστικής”- αναζητώντας ένα νέο μοντέλο εναλλακτικής οικονομίας. Ένα μοντέλο που θα στοχεύει στην κάλυψη των πραγματικών αναγκών των ανθρώπων, θα σέβεται το φυσικό περιβάλλον και θα στηρίζεται στην αυτοδιαχείριση, στην τοπική παραγωγή και στην αλληλεγγύη ανάμεσα στους πολίτες. Ένα τέτοιο μοντέλο προϋποθέτει την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών και την εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας σε όλους τους θεσμούς της κοινωνίας.

Βέβαια μπορεί τα κινήματα των πλατειών με τη μαζική συμμετοχή των πολιτών να έχουν υποχωρήσει, όμως οι ιδέες της αυτοδιαχείρισης και της ουσιαστικής συμμετοχής  όχι μόνο συζητιούνται πλέον έντονα, αλλά έχουν αρχίσει γίνονται πράξη. Χαρακτηριστική είναι η εφαρμογή της αυτοδιαχείρισης σε αγροτικές φάρμες στη Βραζιλία στη Γερμανία, στο Βέλγιο και σε άλλες χώρες και  η αυτοδιαχείριση εργοστασίων, όπως το Zanon, στην Αργεντινή, η ΒΙΟ.ΜΕ στην Ελλάδα και αλλού. Επίσης η εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας υλοποιείται ήδη σε πολλές συλλογικότητες, ενώ απασχολεί έντονα τις  συνδικαλιστικές οργανώσεις όπως και πολιτικά κόμματα.        

                                                                                                                                                                                                              9/12/2014

Μάκης Σταύρου -Ιστορικός

stavroumakis@gmail.com

[1] Κεφάλαιο τόμος Γ σελ. 555-556

[2] ”Η πολιτική της Διεθνούς” και ”Οργάνωση της Διεθνούς”

[3] Alberto Garzón Espinosa: La Tercera República - Εκδόσεις Penνίnsula Ιούνιος 2014. (Το βιβλίο μεταφράζεται και θα κυκλοφορήσει στα Ελληνικά από την Εναλλακτική Δράση) 

Υποσημείωση: Κύριε Σταύρου με όλο το σεβασμό να σας γνωστοποιήσω: Λειτουργώντας ραδιοφωνικά επί δεκαετίες στη Γλυφάδα, τόνισα επανειλημμένα ότι ο άκρατος καπιταλισμός - νεοφιλελευθερισμός - οδηγεί στην διάλυση της κοινωνικής συνοχής, και επιβεβλημένη αναγκαιότητα αποτελεί τουλάχιστον στη χώρα μας που είναι η γενέτειρα της Δημοκρατίας να ισχύσει ένα μοντέλο άμεσης Δημοκρατίας που να στηρίζεται στην αυτοδιαχείριση, στην τοπική παραγωγή, και στην αλληλεγγύη ανάμεσα στους πολίτες. 

Ξέρετε ποια ήταν η κατάληξη; Διώξεις, κατασχέσεις, και ''περιθωριοποίηση'' στον ίδιο μου το τόπο... όσο αυτοί που κάποια στιγμή ήρθαν στη Γλυφάδα εκλέγουν και ''επανεκλέγουν'' συστημικά γουρούνια, και βλαχοδημάρχους, -αξιώνοντας τα ανταλλάγματα - οι οποίοι επενδύουν σε μια πιστή αναπαραγωγή κακοδιοικήσεων.

Όσο για κάποιους ''αριστερούς'' στη Γλυφάδα χάνω τα λόγια μου από τις πρακτικές που ακολουθούνται, και πράγματι δεν γνωρίζω τι σχέση έχουν με την αριστερά. 

Η κοινωνική συνοχή σφυρηλατείται μέσα από τον σεβασμό των κανόνων συμβίωσης, και στην Ελλάδα απλά δεν υφίσταται... γιατί οι νεοέλληνες δεν διαθέτουν δημοκρατική συνείδηση. Η κοινωνική συνοχή σήμερα στη χώρα μας είναι απλά πόσα θα πάρουν και θα ξαναπάρουν κάποιες ομάδες του πληθυσμού και ποτέ ποιος θα τα δώσει και ποιοι πληρώνουν το μάρμαρο. Αυτές οι ομάδες που πήραν και πήραν ξανά, επανειλημμένα επί δεκαετίες, ποτέ δεν αναρωτήθηκαν τι κάνουν οι άλλοι που πλήρωναν και ποτέ δεν πήραν τίποτα, γιατί η πλεονεξία τους ήταν όμοια των γουρουνιών, και σαφώς ήταν και είναι εξαρτώμενο αυτών τι θα έπαιρναν οι υπόλοιποι.

ΒΒΒ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΠΙΚΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ 12/09/2014